ساماندهی کاربری اراضی بر اساس توان اکولوژیکی آن، نقش بسزایی در مدیریت محیط و جلوگیری از تخریب محیط زیست در راستای توسعه پایدار دارد. بر این اساس، هدف پژوهش حاضر مشخص کردن توان اکولوژیک کشاورزی و انتخاب مناسب-ترین مکان ها برای اختصاص به این کاربری در شهرستان استهبان، واقع در استان فارس می باشد. برای سنجش دقیق توان اکولوژیک ناحیه مورد بررسی از روش توصیفی-تحلیلی استفاده شد. در این تحقیق فرآیند تصمیم گیری چند معیاره با بهره-گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی نقشی بسیار کاربردی دارد. با توجه به اینکه بخشی از شهرستان استهبان دارای مناطق حفاظت شده است و از آنجایی که در این مناطق امکان کشاورزی وجود ندارد، تحلیل ها و محاسبات پژوهش حاضر بدون در نظرگیری مساحت قسمت یاد شده انجام گرفته است. نتایج نشان داد 77 درصد از مساحت اراضی شهرستان استهبان از نظر مکان گزینی کاربری ها، در وضعیت ایده آل قرار دارد و تنها 23 درصد باقیمانده از آن، تطبیق بین کاربری اراضی و توان اکولوژیکی این شهرستان را رعایت نکرده است. بر طبق نقشه توان اکولوژیک محدوده مورد مطالعه، نزدیک به 19 درصد اراضی شهرستان در طیف مناسب و بسیار مناسب از لحاظ کشاورزی هستند. همچنین، نتایج نشان داد قریب به 308 کیلومتر مربع از کاربری کشاورزی شهرستان استهبان با توان اکولوژیک آن مغایر است؛ اما این مقدار بسیار کمتر از 50 درصد می باشد و مساحت غالب شهرستان، دارای شرایط مساعدی از لحاظ محیط زیستی است. در مجموع با سیاست-گذاری و توقف توسعه افقی شهر در اراضی کشاورزی پیرامون، توسعه میزان کشت و کاربری کشاورزی در جهت جنوب شرقی شهرستان، ایجاد صنایع تبدیلی وابسته به محصولات کشاورزی، ایجاد کارخانجات فرآورده های انجیری مانند مرباسازی، ایجاد تشکل های تولیدی انجیرکاران و حمایت و تقویت تشکل های موجود، برگزاری برنامه های آموزشی برای کشاورزان در زمینه مدیریت و ذخیره آب و جلوگیری از مهاجرت های بی رویه روستاییان به نواحی حاشیه ای شهرها، می توان به بهبود کشاورزی در مکان های دارای توان کمک کرد و از تخریب بیشتر این قبیل اراضی جلوگیری شود.

در این مقاله روشهای متداول ارزیابی توان اکولوژیک در جهان مرور شده و محدودیت های موجود در راه انجام هریک از روشها بررسی می شود.ارزیابی توان اکولوژیک رویشگاههای جنگلی مقوله بسیار مهمی در مطالعات جنگلداری در دنیاست و در کشورمان کمتر به آن توجه شده،عبارت از ارائه شاخصی است که پتانسیل رویشگاه را در ایفای نقشهای مختلف جنگل همانند تولید چوب،حفظ خاک،کنترل سیلاب،حفظ تنوع زیستی و تأمین آب نشان می دهد.این شاخص با تغییر در ویژگیهای اکولوژیک سرزمین همانند خاک،میکروکلیما- ارتفاع از سطح دریا،شیب و جهت جغرافیایی که پتانسیل رویشگاه را تحت تأثیر خود قرار می دهند،از رویشگاهی به رویشگاه دیگر تغییر می کند.روش مناسب ارزیابی توان اکولوژیک متناسب با اهداف جنگلداری انتخاب می گردد.روشهای متداول ارزیابی توان اکولوژیک شامل:استفاده از شاخصهای تنوع زیستی گیاهی و جانوری،منحنی های سلیت اندکس،رویش خاک و شکل زمین،رشد بین گرهی،گیاهان شاخص،تجزیه برگ و لاشبرگ،زادآوری و نقشه سازی می باشد.

اهداف و زمینه ها: شناسایی ظرفیت های توسعه گردشگری یک اولویت غیرقابل انکار در هر کشور، به ویژه کشورهای در حال توسعه است. روش های مختلفی برای تعیین پهنه های مستعد گردشگری وجود دارد. با توجه به حساسیت های اکوسیستم های جنگلی نسبت به دخالت های انسانی، هدف پژوهش حاضر ارزیابی توان اکولوژیک گردشگری جنگل های تنکابن بود. روش شناسی: به منظور ارزیابی توان اکولوژیک محدوده مطالعاتی از ترکیب مدل مخدوم و فایو در محیط GIS، با بهره گیری از تکنیک روی هم گذاری لایه ها IOو وزن دهی به روشتحلیل سلسله مراتبی AHP استفاده شد. در این تحقیق، با استفاده ازنظر کارشناسان، سلسله مراتب اهمیت معیارها و زیرمعیارهای دخیل در فرآیند ارزیابی مشخص و با استفاده از نرم افزار Expert Choice وزن هر کدام از لایه ها تعیین شد. یافته ها: 118. 73 هکتار از منطقه برای تفرج متمرکز و 487. 72 هکتار نیز برای تفرج گسترده مناسب بود و مابقی ارزش حفاظتی داشت. نتیجه گیری: ترکیب IOوAHP در GIS می تواند به خوبی امکان مقایسه و ارزیابی لایه های مختلف با توجه به معیارهای مورد نظر را فراهم آورد و به عنوان ابزاری مناسب از سوی تصمیم گیرندگان برای تعیین توان اکولوژیک جنگل به منظور توسعه گردشگری استفاده شود و در تحقق توسعه پایدار گردشگری موثر باشد.

حوضه آبخیز الشتر با مساحت 78542.43 هکتار یکی از زیر حوضه های رودخانه کشکان است که از شمال به کوه گرین، شمال شرق به بروجرد، از غرب به شهرستان دلفان و جنوب به شهرستان خرم آباد منتهی می گردد. به منظور بررسی و شناسایی مقدماتی پتانسیل این حوضه آبخیز در راستای جانمایی های مطلوب و سازگار توسعه شهری، توان اکولوژیکی آن مورد ارزیابی قرار گرفت. بدین منظور پس از شناسایی منابع اکولوژیکی) اقلیم، هیدروگرافی، زمین شناسی، خاک، پوشش گیاهی و...) تمامی لایه های اطلاعاتی در سامانه اطلاعات جغرافیایی مدیریت شد. سپس با استفاده از مدل های ویژه اکولوژیکی ایران و با کمک ابزار GIS و به روش مدل سازی گام به گام (حذفی) تجزیه و تحلیل نهایی و ارزیابی توان اکولوژیکی جهت کاربری توسعه شهری، صنعتی و روستایی انجام گردید. نتایج این تحقیق نشان داد که وجود توان توسعه شهری در این منطقه با توجه به دارا بودن شیب و تراکم پوشش گیاهان مناسب توسعه شهری، بیشتر تحت تاثیر نوع خاک منطقه قرار دارد که عمدتا جزء خاک های هیدرومورف و باتلاقی است. 29.7% از اراضی پیرامون شمالی و شرقی شهر برای توسعه شهری مناسب می باشد.

توان اکولوژیک رویشگاه های جنگلی شاخصی است که پتانسیل رویشگاه را در ایفای نقش های مختلف جنگل، همانند تولید چوب، حفظ آب و خاک، کنترل سیلاب، حفظ تنوع زیستی و تامین آب نشان می دهد. این شاخص با توجه به ویژگی های اکولوژیک عرصه، همانند خاک ، میکروکلیما، ارتفاع از سطح دریا، شیب و جهت جغرافیایی- که پتانسیل رویشگاه را تحت تاثیر قرار می دهند- از رویشگاهی به رویشگاه دیگر تغییر می کند. با توجه به اهمیت این مقوله  در این تحقیق توان اکولوژیک رویشگاه های زربین، در مناطق رویشگاهی حسن آباد چالوس و زرین گل گرگان مطالعه گردید. مطالعه در سه بخش درختان توده ، زادآوری طبیعی و پوشش گیاهی برای ارزیابی توان اکولوژیک انجام شد. پس از تهیه نقشه های شیب، جهت دامنه، ارتفاع از سطح دریا و خاک، و ترکیب نقشه های مذکور، واحدهای زیست محیطی انتخاب شدند و از پارامترهای زادآوری، قطر، ارتفاع، مشخصات قابل ملاحظه درختان و فهرست پوشش گیاهی آماربرداری به عمل آمد. برای تجزیه و تحلیل مناسب داده های به دست آمده، پارامترهای رویه زمینی، پراکنش داختان در طبقات قطری، تعداد در هکتار، منحنی ارتفاع، و تنوع زیستی، و برای زادآوری، تعداد نهال در هکتار مطالعه شد. طبقه بندی اقلیمی نیز بر اساس روش های متداول برای رویشگاه ها انجام گردید.نتایج نشان میدهد که زربین حسن آباد جنگل ناهمسالی است که درسی سال اخیر با مشکل عدم زادآوری مواجه شده است ولی رویشگاه زرین گل جنگل ناهمسالی است که از نظر زادآوری شرایط مطلوبی دارد؛ ضمن این که گونه زربین با خاکهای آهکی و آب و هوای مدیترانه ای سازگاری کامل نشان داده است. ولی خاک شنی توان مناسبی برای رویش زربین ندارد. بهترین شرایط رویشگاهی مربوط به دامنه شمالی، ارتفاع کم تر از 700متر از سطح دریا، شیب کم و خاک عمیق تر از یک متر است. بدترین شرایط زیستی که کم ترین توان را دارد مربوط به دامنه جنوبی، شیب زیاد وخاک کم عمق و ارتفاع بیش از 700متر از سطح دریا است.

استفاده از روش هایی عقلانی و نظام مند در مدیریت منابع و استفاده بهینه از آنها بسیار مهم است. این روش ها باید به نحوی باشد که توان و پتانسیل سرزمین را در نظر بگیرد در غیر این صورت خسارات جبران ناپذیری به منابع و سرزمین وارد می شود. ضرورت ارزیابی توان اکولوژیک کاربری توسعه شهری، روستایی و صنعتی به این معنی است که توان سرزمین مورد نظر چقدر است. با توجه به بحران های زیست محیطی حاصله در شهرستان داراب، هدف این تحقیق بر ارزیابی توان اکولوژیک شهرستان داراب برای توسعه شهری، روستایی و صنعتی و ارائه راهکارهایی است که در این زمینه جهت نیل به اهداف توسعه پایدار قرار خواهد گرفت. در همین رابطه توان اکولوژیک توسعه شهرستان داراب با استفاده از رویهم گذاری لایه های اطلاعاتی و جمع بندی آنها با بهره گیری از فن آوری GIS ارزیابی گردید. نتایج ارزیابی در دو کلاس نسبتا مناسب (2) و نامناسب (3) ارائه شد. در ضمن در این پژوهش درصد طبقات توان در برآورد استقرار فعلی کاربری های شهری، روستایی و صنعتی با رویهم گذاری لایه های پلی گونی شهری، نقطه ای روستاها و مناطق صنعتی شهرستان بر روی نقشه توان اکولوژیک انجام و وضعیت این مناطق مشخص گردید. با توجه به نتایج بدست آمده اکثر مناطق شهری، روستایی و صنعتی در طبقه سه یا نامناسب قرار دارند.

در این تحقیق ارزیابی توان اکولوژیک سرزمین که برآیند ویژگیهای محیطی همانند خاک، جهت دامنه، شیب، میکروکلیما و ارتفاع از سطح دریا می باشد و بازدهی یک زمین جنگلی را در ایفای نقش های جنگل نشان می دهد، در رویشگاه های سرخدار شمال ایران و در مناطق رویشگاهی واز و افرا تخته مطالعه گردید. مطالعه در سه بخش درختان توده، زادآوری طبیعی و پوشش گیاهی جهت ارزیابی توان اکولوژیک انجام گردید. قطعات نمونه 2500 متر مربعی به صورت تصادفی سیستماتیک انتخاب گردید و در هر یک از قطعات نمونه تعداد نهال موجود در عرصه، قطر برابر سینه و ارتفاع و مشخصات قابل ملاحظه درختان، تعداد پایه گونه های چوبی در سطح قطعه نمونه و فهرست کلیه گونه های گیاهی موجود در سطح قطعه نمونه ثبت گردید. برای تجزیه و تحلیل داده های به دست آمده برای درختان توده پارامترهای رویه زمینی، پراکنش درختان در طبقات قطری، تعداد در هکتار و منحنی ارتفاع و برای زادآوری تعداد در هکتار نهال و برای پوشش گیاهی شاخص های متداول بررسی تنوع زیستی مطالعه شد. نتایج نشان می دهد که نمودار پراکنش در طبقات قطری در رویشگاه واز وضعیت بهتری را نسبت به افراخته از نظر وجود درختان جوان دارا می باشد. ضمن این که رویشگاه و از رویه زمینی، ضریب قد کشیدگی و منحنی ارتفاع با سطح بالاتری را نیز داراست. وضعیت زادآوری در واز بهتر از افراتخته بوده و متوسط شاخص های تنوع زیستی نیز در این رویشگاه بیشتر است.

زمینه و هدف ارزیابی توان زیست محیطی سرزمین به عنوان یک مطالعه پایه و اساس برنامه ریزی استفاده از سرزمین، برای رسیدن به اهداف توسعه پایدار است. هدف از این مطالعه ارزیابی توان اکولوژیک سد تاجیار برای کاربری های کشاورزی و مرتعداری و تفرج متمرکز و تفرج گسترده با استفاده از روش بولین می باشد. روش بررسی معیارهای اصلی مطالعه، عبارتند از: نقشه های خاکشناسی، سنگ شناسی، توپوگرافی، اقلیم، پوشش گیاهی، میزان آب و کاربری اراضی. با استفاده از روش بولین و منطق AND و رقومی سازی اطلاعات در محیط GIS˓,روی هم گذاری لایه های اطلاعاتی و تجزیه و تحلیل حوضه آبخیز سد تاجیار در استان آذربایجان شرقی انجام گردید. مدل بولین مناسبت مکانی را بر اساس عملگرهای شرطی به صورت صفر یا یک نشان می دهد. یافته ها یافته ها حاکی از آن است که مناطق دارای توان کاربری کشاورزی-مرتعداری 6958 هکتار و مناطق فاقد توان کاربری مذکور 3701 هکتار از کل مساحت منطقه مورد مطالعه (10898 هکتار) می باشد. در مورد کاربری تفرج متمرکز˓,مساحت مناطق دارای توان 4851 هکتار و مساحت مناطق که توان لازم را ندارند5793 هکتار می باشد و در نهایت در مورد کاربری تفرج گسترده˓,مناطق دارای توان 4612 هکتار و مناطق فاقد توان 6042 هکتار از کل مساحت منطقه مورد مطالعه را به خود اختصاص داده اند. بحث و نتیجه گیری با توجه به اینکه نزدیک به 40 درصد از منطقه برای کاربری تفرج و بیش از 50 درصد از منطقه برای کاربری کشاورزی-مرتعداری دارای توان بالقوه می باشد˓,در نتیجه در این حوضه توان اکولوژیکی بالا برای کاربری های مذکور مشاهده می شود.

امروزه توسعه ی شهر ها بیشتر در نواحی پیرامونی و بدون توجه به توان واقعی و محدودیت های این اراضی انجام می شود. این تحقیق با روندی توصیفی و تحلیلی و با به کارگیری مدلی کلی نگر انجام شده و کاربرد روش تلفیقی تصمیم گیری چندمعیاره و مدل DEMATEL-ANP را در ارزیابی اراضی شهری نشان می دهد. براساس مدل اکولوژیک حرفی ایران، معیارهای اصلی تاثیرگذار بر کاربری توسعه ی شهری انتخاب شدند. سپس درقالب یک مدل، با کمک تصمیم گیری چندمعیاره (MCDM) و به منظور تعیین شدت روابط موجود بین عوامل، از روش DEMATEL استفاده شد. استانداردسازی معیار ها با منطق فازی و وزن دهی فاکتور ها با استفاده از فرآیند تحلیل شبکه ای (ANP) انجام شد و درنهایت، تلفیق لایه ها در محیط Idrisi توسط روش ترکیب خطی وزنی WLC صورت گرفت. بنابر نتایج، هر سه طبقه ی کاربری توسعه ی شهری در منطقه ی موردمطالعه وجود دارد و مجموع مساحت مناطق دارای توان درجه ی 1 و 2 توسعه ی شهری 243 کیلومتر مربع است. این مدل با تلفیق روش های مختلف، راه حل مناسبی برای بهبود روند تصمیم گیری گروهی ارزیابان ارایه کرد و از این طریق، وزن نهایی معیارهای موثر در کاربری توسعه ی شهری مشخص شد.